Cieszę się więc, że najnowsza animowana adaptacja dzieła Władysława Reymonta (narodowca – członka Ligi Narodowej, pod koniec życia związanego z prawicowym Polskim Stronnictwem Ludowym Piast), którą kinomani mogą zobaczyć w kinach w całej Polsce, w tym i w warszawskim kinie Kinoteka (w Pałacu Kultury), wzbudza w widzu chęć przeczytania powieści Reymonta.

Chłopi

Władysław Reymont napisał „Chłopów” na początku XX wieku. Powieść pierwotnie była publikowana w odcinkach w „Tygodniku Ilustrowanym” w latach 1902–1908. Jako całość tomy pierwszy i drugi zostały opublikowane w 1904, trzeci w 1906, czwarty w 1909 roku. Za „Chłopów” Reymont został nagrodzony w 1924 nagrodą Nobla (co ważne za tą konkretnie książkę, gdy inni autorzy doceniani byli za całokształt twórczości). Wersja znana czytelnikom jest wersją drugą, rękopis pierwszej powstałej w 1901 Reymont niezadowolony z efektu pracy spalił. Pisarz powieść napisał w czasie swojego pobytu w Paryżu.

Akcja powieści rozgrywa się we wsi Lipce (zapewne w ziemi łódzkiej), w ciągu 10 miesięcy, od września do lipca. Z kontekstu wynika, że akcja powieści rozgrywa się w 1883 roku lub dekadę później. Mógł to być celowy zabieg autora, tym bardziej że opisując życie chłopów zdeterminowane rytmem zmieniających się pór roku, świąt katolickich, zwyczajów ludowych i prac gospodarskich, Reymont ukazywał uniwersalność kolei życia ludzkiego.

Głównymi bohaterami powieści są: Jagna i jej mąż Maciej Boryna. Boryna to najbogatszy chłop we wsi, lider społeczności, mający 58 lat, dwukrotny wdowiec, który bierze sobie za żoną 18-letnią piękna, plastycznie utalentowaną i swobodnie się prowadzącą Jagnę (Agnieszkę) Paczesiówne, która nie jest zadowolona z decyzji swojej matki, która zaaranżowała jej zamążpójście.

Niczym w antycznej tragedii czy brazylijskiej telenoweli Jagna zdradza Macieje z jego synem Antkiem (Antonim), który ma żonę Hankę, której nie szanuje, lecz gdy trafia do więzienia, zaczyna doceniać matkę swoich trojga dzieci, która przegoniła z gospodarstwa wdowę po teściu i kochankę męża Jagnę.

Jagna, zdradzając męża, podkochuje się w Jasiu synu organisty i wdaje się w nim w romans, co doprowadza do wściekłości matkę Jasia, która organizuje lincz podczas którego, Jagna zostaje pobita, z szat obdarta i nago, skrwawiona, wypędzona ze wsi.

Animowana adaptacja chłopów ogranicza się tylko do wątków związanych z Jagną i klasowego konfliktu chłopów z dziedzicem o las, który doprowadza do krwawej bitwy. W powieści można dopatrzyć się pewnych wątków biograficznych. Reymont sam był synem organisty.

Reymont

Reymont mógł napisać „Chłopów” dzięki wyłudzeniu od linii kolejowych. Jak ofiara wypadku kolejowego (zderzenia dwóch pociągów pod Warszawą), dzięki (według współczesnym doniesieniom prasowym, które nie muszą być prawdziwe) sfałszowanemu świadectwu od lekarza (gdzie liczba złamanych żeber wrosła z dwu do jedenastu) otrzymał odszkodowanie w wysokości 38.500 rubli (roczna pensja oficera rosyjskiej armii wynosiła 700 rubli). Majątek ten pozwolił mu zawrzeć związek małżeński z Aurelią Szabłowską z domu Schatzschnejder, której opłacił rozwód (według innej wersji unieważnienie małżeństwa), zamieszkać na parę lat w Paryżu i całkowicie skupić się na pisaniu. Tu zastrzegam, że im więcej czytam tekstów o Reymoncie tym, bardziej więcej alternatywnych wersji jego życiorysu poznaje.

Według krytyków powieść „Chłopi” jest niezwykle realistyczna, naturalistycznie opisuje realia wsi polskiej, życie chłopów poza wydarzeniami, które opisywane są przez historyków — choć powstała w czasach Młodej Polski (popadającej w klimaty fantasy), a sam Reymont interesował się spirytyzmem i okultyzmem, pracował jako medium, napisał horror „Wampiry”.

Dzięki przekładowi na niemiecki świat powieść Reymonta wzbudziła zainteresowanie w Europie. Reymont wsparł w 1922 pierwszą adaptację filmową „Chłopów” (film ten nie przetrwał do naszych czasów). W 1972 powstał serial i film kinowy będące adaptacją „Chłopów”.

Adaptacja

Obecnie należy w kinach obejrzeć animowaną adaptację „Chłopów”. Reżyserami i scenarzystami filmu są Dorota Kobiela Welchman i Hugh Welchman. Inspiracją dla strony plastycznej filmu było malarstwo takich artystów jak: Józef Chełmoński („Bociany”, „Burza” i „Babie lato”), Ferdynand Ruszczyc („Ziemia”) czy Leon Wyczółkowski. Muzykę do filmu stworzyli muzycy folkowi za pomocą śpiewów i instrumentów ludowych.

Film sfinansowała Polska Fundacja Narodowa, Polski Instytut Sztuki Filmowej ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, i Narodowe Centrum Kultury. Przeszkodą w produkcji była rzekoma pandemia i jak najbardziej realna wojna na Ukrainie, gdzie powstać miało 30% filmu.

Film stworzony w technice animacji malarskiej składa się z 40.000 obrazów namalowanych (na podstawie odegranych scen przez aktorów w ciągu trzech lat przez 100 malarzy pracujących w 4 studiach w Polsce, Serbii, Ukrainie i na Litwie. Głosu namalowanym postaciom użyczyli tacy aktorzy jak: Mirosław Baka, Małgorzata Kożuchowska, Ewa Kasprzyk, Andrzej Konopka, Sonia Mietielica, Robert Gulaczyk i Maciej Musiał. Do roli Jagny z 600 kandydatek na castingu została wybrana Kamila Urzędowska.

Jagna

Jagna w filmie przedstawiona jest jako osoba piękna, dobra (bezinteresownie pomaga rannemu bocianowi, czy żukowi), poszukująca miłości, wrażliwa, mająca talent plastyczny, ciekawa świata, gardząca pieniędzmi (odmiennie od innych osób). Siłą destruktywną w jej życiu jest jej seksualna atrakcyjność, która miast satysfakcji przynosi jej cierpienie. Co najważniejsze w finale filmu, obita, zhańbiona i wygnana, pomimo cierpień i beznadziejnej sytuacji powstaje — nic nie jest w stanie jej złamać.

Zaletą filmu jest ukazanie atrakcyjności XIX wieku, życia na wsi, kultury ludowej. Obraz niewątpliwie zachęci do przeczytania powieści Reymonta. Film jest tak doskonale zrobiony, że gdy oglądałem go na pokazie przedpremierowym, to sala pełna kilkuset młodych ludzi z uwagą i w ciszy śledziła akcje, bez głupich komentarzy czy żartów, nagradzając film oklaskami.

W filmie nie ma niepotrzebnego epatowania seksem, choć erotyzm ukazany jest przez niedomówienia. Obraz wolny też jest od lewicowej propagandy, konflikt chłopów z dworem o las, nie skłania widzów do opowiedzenia się po którejś ze stron. Twarde realia życia chłopów (aranżowane małżeństwa, konflikty rodzinne o majątek) wynikają z tego, że były takie czasy. Co ciekawe seksualna namiętność i obsesja ukazane są jako siła destrukcyjna, prowadząca do cierpień i nieszczęścia.

Wieś ukazana w filmie jest bardzo pierwotną społecznością, tworzącą organiczną wspólnotę, w której swoisty matriarchat czuwa nad przestrzeganiem norm – mechanizmem kontroli społecznej jest plotka, wspólne podejmowanie istotnych dla społeczności działań (walki z dworem o las, kontestowania czy zlinczowania i wygnania Jagny).