• Zobacz także: Ukraina ma problem z korupcją przy odbudowie Kijowa. Zarabiają firmy uwikłane w postępowania karne

Termin „geopolityka” został wprowadzony w 1916 roku przez szwedzkiego politologa Rudolfa Kjelléna. W jego oczach jest to nauka o państwie jako organizmie funkcjonującym w przestrzeni geograficznej. Zjawisko to jest złożone ze względu na to, że dotyczy geografii i polityki. Geografię należy rozumieć jako rzeczywistość Ziemi, którą ujawnia jej topografia, a więc rozmieszczenie kontynentów, oceanów, mórz i zasobów naturalnych. Polityka z kolei to zjawisko sprawowania władzy, której celem jest wywieranie realnego wpływu na otaczającą rzeczywistość materialną i niematerialną. Połączenie tych przenikających się zjawisk tworzy uniwersalną, ale nie jedyną definicję geopolityki, która jest różnie rozumiana przez wielu naukowców. W ramach tego terminu zaczęło się również pojawiać zjawisko polegające na interpretacji i odpowiedzi na pytania geopolityczne, które można określić pojęciem geostrategii. Ważne jest, aby rozumieć te zagadnienia w sposób łączny i wzajemnie się przenikający. Podejście to podziela m.in. dr Jacek Bartosiak, który ogólnejmu wprowadzeniu do teorii geopolityki poświęcił początek swojej książki pt. „Pacyfik i Eurazja. O wojnie”. Strategia funkcjonowania podmiotów politycznych na mapie świata jest przedmiotem badań i sposobem na zrozumienie nie tylko teraźniejszości w stosunkach międzynarodowych, ale przede wszystkim służy ekspertom w próbach przewidywania wyzwań geopolitycznych w przyszłości.

Eurazja zajmuje kluczowe miejsce w globalnej geopolityce ze względu na fakt, że jest to największy obszar kontynentalny na Ziemi, który rozciąga się na obszarze Europy i Azji. Od zachodu kontynent otoczony jest Oceanem Atlantyckim, a od wschodu graniczy z wodami Oceanu Spokojnego, gdzie rozciąga się archipelag Wysp Japońskich. Ze względu na swoją powierzchnię (55 mln km2) i populację (ok. 5,3 mld ludzi) ten zbiorowy kontynent posiada ogromny potencjał gospodarczy, surowcowy i militarny leżących w jego granicach państw. Termin Eurazja został wprowadzony w XIX wieku, aby podkreślić ścisły związek między Azją a Europą, ale prawdziwe znaczenie tej nazwy nadał sir Halford Mackinder.

W 1904 sformułował on swoją najsłynniejszą teorię Heartlandu (serca Eurazji). Przedstawił ją w artykule „The Geographic Pivot of History”, opublikowanym przez Królewskie Towarzystwo Geograficzne. Heartland rozumiany jest jako centrum „światowej wyspy”, który obejmował obszar od Wołgi po Jangcy i od Himalajów po Arktykę. „Światowa wyspa” to nic innego jak połączone ze sobą obszary Europy, Azji oraz Afryki (Afro-Eurazja).

Heartland w rozumieniu Mackindera był obszarem rządzonym wówczas przez Imperium Rosyjskie, a następnie przez Związek Radziecki, bez regionu Kamczatki, który znajduje się w najbardziej wysuniętej na wschód części Rosji, w pobliżu Wysp Aleuckich i Wysp Kurylskich. Mackinder zakończył swoją teorię słowami:

Kto rządzi Europą Wschodnią, rządzi Heartlandem;

kto rządzi Heartlandem, rządzi Światową Wyspą;

kto rządzi Światową Wyspą, rządzi światem.

W oczach Mackindera każde mocarstwo, które posiadałoby pełną kontrolę nad „światową wyspą”, miałoby we władaniu ponad połowę światowych zasobów naturalnych, a położenie Heartlandu było w jego teorii bezpośrednim narzędziem do kontrolowania tego kluczowego obszaru.

Poza terytorium „światowej wyspy” Mackinder wyróżnił na mapie świata dwa inne obszary. W pierwszej kolejności były to wyspy przybrzeżne, do których zaliczały się Wyspy Brytyjskie czy Wyspy Japońskie, następnie wskazał wyspy peryferyjne, jak np. kraje Oceanii. W 1919 roku sir Halford Mackinder rozszerzył terytorium Heartlandu o baseny Morza Czarnego i Bałtyku. Koncepcja ta uwzględniała obszar Europy Środkowo-Wschodniej.

Mackinder uważał, że mocarstwa lądowe staną się ważniejsze niż mocarstwa morskie, tym samym bezpośrednio kwestionując doktrynę Alfreda T. Mahana, który uważał, że podstawą wielkości i dobrobytu państwa jest potęga morska o fundamentalnym znaczeniu gospodarczym (o teorii potęgi morskiej w następnych tekstach). Z drugiej strony Mackinder wierzył, że konsolidacja monumentalnego kontynentu euroazjatyckiego doprowadzi do dominacji nad światem. Rzeczywiście, debata nad wyższością Talassokratii (potęgi morskiej) nad Teluukratią (potęgi lądowej) lub odwrotnie, zawsze była przedmiotem sporu w debacie geopolitycznej. W świetle teorii zaprezentowanych ponad wiek temu przez brytyjskiego naukowca warto analizować obecne wydarzenia na arenie międzynarodowej.

W czasie zbrodniczej napaści Federacji Rosyjskiej na Ukrainę można zadać sobie pytanie, czy teoria Mackindera znajdzie zastosowanie i w tym przypadku. Otóż poza określeniem sposobu prowadzenia tej wojny jako bezsprzecznie konflikt militarny prowadzony drogą lądową, moskiewska próba wzmocnienia projekcji wpływów Rosji w obszarze post-radzieckim oraz ogólnie, w państwach europejskich, może być postrzegana jako możliwy sposób odbudowy potencjału i ponownego dołączenia do wyścigu o światową dominację, którego głównymi pretendentami są Chiny oraz Stany Zjednoczone. Rozumiejąc teorię Heartlandu można wywnioskować, że (potencjalna) kontrola Rosji nad obszarem wschodniej Europy (o co walczy Moskwa) może prowadzić także do konsolidacji sił w Eurazji, a więc nie tylko wzmocnienia pozycji strategicznej Federacji Rosyjskiej, ale również możliwego połączenia jej sił z Chińską Republiką Ludową, co w myśl słów Mackindera oznaczać by mogło realne zagrożenie dla cywilizacji zachodniej oraz światowego Pax Americana. Z tego powodu cały Wolny Świat, pod przywództwem Waszyngtonu, powinien wspierać Ukrainę oraz dążyć do ograniczenia, lub wręcz wyparcia, wpływów rosyjskich z obszaru europejskiego. Źródłem wywierania wpływów geopolitycznych jest bowiem nie tylko bezpośrednia projekcja siły, ale są to również oddziaływania gospodarcze, polityczne czy surowcowe. Wojna na Ukrainie doskonale uwypukliła zależności państw europejskich od Federacji Rosyjskiej (np. jeśli chodzi o surowce energetyczne) oraz pomogła zidentyfikować słabości, które należy udoskonalić. Drogą do tego jest pełne odcięcie się państw europejskich od wpływów Moskwy (wyeliminowanie Rosji z systemu europejskiego). To tylko przykładowe rozważania, do których skłania lektura tekstu Mackindera, który zawiera wskazówki w zakresie potencjalnych scenariuszy przyszłości regionu Europy Środkowo-Wschodniej oraz świata.